Phản ứng nhanh khi trẻ bị dị vật đường thở
·
Dấu hiệu nhận biết
Trẻ
rất dễ bị hóc dị vật đường thở (từ thức ăn, đồ chơi)… nếu người lớn không để
ít. Cũng không ít trẻ bị hóc do sặc thức ăn vì người lớn pha trò để trẻ cười,
tạo hứng thú cho trẻ ăn.
Dấu
hiệu dễ nhận biết nhất khi trẻ bị sặc, đó là hội "chứng
xâm nhập" như trẻ đang ăn, đang chơi đột ngột
ho sặc sụa, mặt tím tái, vã mồ hôi, thở gắng sức.
Nếu dị vật gây tắc nghẽn đường thở hoàn toàn (dị vật thanh quản) trẻ có thể
ngừng thở ngay lập tức, tiếp đó là hôn mê và tử vong nếu không được xử trí đúng
cách.
Hội
chứng xâm nhập cũng có thể chỉ kéo dài một vài phút thì hết do dị vật đã di
chuyển sâu vào bên trong đường thở gây tắc nghẽn đường thở không hoàn toàn.
Tuy nhiên, sau khi vào sâu vào trong đường thở, tùy thuộc vào vị trí mắc kẹt dị
vật mà trẻ có các biểu hiện khác nhau: nói khàn, thở rít, thở khò khè và khó
thở (dị vật hạ thanh quản, khí quản); ho và thở khò khè, ho
ra máu, khó thở, nghẹt thở, suy hô hấp, thở yếu, sốt và tím tái (dị vật phế
quản)
Đáng
nói là có khoảng 25 - 50% trẻ bị dị vật đường thở không có biểu hiện ra
bên ngoài hoặc không được chẩn đoán trong vòng 24 giờ, phần lớn các trường hợp
này là do dị vật ở phế quản lớn và phế quản nhỏ. Sau khi biểu hiện hội chứng
xâm nhập ngắn, trẻ có thể trở lại bình thường trong nhiều giờ nên ít để ý. Sau
đó các dấu hiệu của xẹp phổi, bội nhiễm (viêm phế quản, viêm phổi, áp xe phổi…)
do dị vật có thể xuất hiện như: sốt cao, ho khan, ho máu, ho có đờm và mủ, khó
thở tăng dần, suy hô hấp, tím tái… Nếu không biết trẻ
bị sặc, khi trẻ có biểu hiện ho và sốt thì cha mẹ thường chủ quan không đưa trẻ
đi khám sẽ làm bệnh tiến triển nặng thêm.
·
Cấp
cứu sao cho đúng?
Thấy con hóc, việc người lớn hay làm đầu tiên
là đưa tay vào cổ họng trẻ móc dị vật ra dù có nhìn hay không nhìn thấy dị vật.
Điều này vô tình sẽ kích thích phản xạ co thắt thanh quản, phản xạ ho đẩy dị
vật lên thanh quản gây tắc nghẽn đường thở hoàn toàn và có thể làm trẻ tử vong
nhanh chóng.
Bị hóc dị vật, cấp cứu là thời gian vàng vì
trong nhiều trường hợp, trẻ có thể bị mất não sau 3 - 5 phút khi bị tắc
nghẽn đường thở hoàn toàn. Việc sơ cứu kịp thời sẽ quyết định việc
có cứu sống được trẻ hay không.
Với những trẻ bị sặc đường thở do dị vật có kích
thước lớn và nhiều góc cạnh thường dễ gây suy hô hấp, ngừng thở và có nguy cơ
tử vong cao. Trong trường hợp này cần khẩn trương
gọi ngay người hỗ trợ đồng thời tiến hành ngay các thao tác sau: đặt trẻ nằm ngửa trên nền cứng, mở
miệng trẻ và thử móc họng trẻ lấy những dị vật nhìn thấy được ra, nâng cằm
và/hoặc đẩy hàm để làm thông thoáng đường thở.
Cách thức thực hiện nâng cằm là dùng các ngón
của một bàn tay được đặt dưới hàm dưới và nhẹ nhàng nâng lên để di chuyển cằm
ra phía trước, ngón tay cái của bàn tay đó nhẹ nhàng ấn môi dưới để mở miệng,
ngón tay cái cũng có thể được đặt phía sau răng cửa hàm dưới để nâng nhẹ cằm
lên sao cho các răng cửa trung tâm hàm dưới ra trước hơn các răng cửa trung tâm
hàm trên, tay còn lại có thể đặt lên trán của trẻ và nhẹ nhàng đẩy đầu ngửa ra
sau nếu không có nghi ngờ chấn thương cột sống cổ.
Đối với trẻ nhũ nhi hoặc trẻ nhỏ, có thể chỉ
cần dùng một ngón trỏ để nâng cằm. Với kỹ thuật đẩy hàm, ôm chặt các góc của
hàm dưới bằng bàn tay ở cả hai bên và di chuyển hàm dưới ra trước (lên trên)
sao cho các răng cửa trung tâm hàm dưới lên trước (cao hơn) các răng cửa trung
tâm hàm trên, nếu không nghi ngờ tổn thương cột sống cổ thì nhẹ nhàng đẩy ngửa
đầu khi thao tác đẩy hàm đơn thuần không làm đường thở thông thoáng được. Nếu
các thao tác trên không có hiệu quả thì hãy cố gắng sử dụng ngay các biện pháp
tống dị vật ra ngoài như: nghiệm pháp vỗ lưng và ấn ngực.
Vỗ lưng và ấn ngực là những phương pháp sử dụng khi con trẻ bị hóc, sặc di vật nhằm tống bỏ dị vật ra ngoài
và làm thông thoáng đường thở.
Tuy nhiên thao tác này nên thực hiện
sau khi không thể dùng tay móc họng lấy dị vật ra ngoài và khi thao tác
nâng cằm và/hoặc ấn hàm không có hiệu quả. Ngược lại, không nên áp dụng các
nghiệm pháp này cho trẻ bị sặc nếu có biểu hiện tắc nghẽn đường thở không hoàn
toàn, tức là trẻ vẫn có thể nói hoặc ho được, nhằm tránh dị vật di chuyển ngược
lên làm tắc nghẽn hoàn toàn đường thở.
Với
nghiệm pháp vỗ lưng, đặt trẻ dọc theo cánh tay người cấp cứu, đầu trẻ thấp.
Người cấp cứu đặt tay dọc lên đùi mình, bàn tay giữ vào cằm trẻ giúp cho đường
thở của trẻ luôn được mở thông thoáng và dùng gót bàn tay còn lại vỗ lên lưng
trẻ 5 lần liên tiếp. Nếu là trẻ lớn, đặt trẻ nằm ngang qua 2 đùi người ngồi cấp cứu và làm cùng
biện pháp trên. Với nghiệm pháp ấn ngực, nếu dị vật không bật ra sau khi vỗ
lưng, lật ngược trẻ lại, đặt nằm dọc trên đùi vẫn ở tư thế đầu thấp, ấn ngực ở
1/2 dưới xương ức 5 lần liên tiếp.
Trong trường hợp trẻ bị hóc sặc dị vật sau khi
xử lý ban đầu nên sớm đưa trẻ đến các cơ sở y tế gần nhất để kiểm tra, có thể
phải mở khí quản cấp cứu để làm thông thoáng đường thở, nội soi phế quản để lấy
dị vật, và điều trị các biến chứng khác do sặc như xẹp phổi, viêm phế quản,
viêm phổi, áp xe phổi…